Z wprowadzenia:

Z wielką przyjemnością przedstawiam ten zbiór studiów przypadków będący uzupełnieniem Klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa ZERO TO THREE (DC:0-3). Podręcznik diagnostyczny zyskał już powszechne uznanie i pochwały za wskazanie jasnych i wszechstronnych klinicznych kryteriów umożliwiających klasyfikację zaburzeń zdrowia psychicznego w najwcześniejszych latach życia.
Zadaniem tego Studium przypadków jest pokazanie, jak te kategorie diagnostyczne używane są w praktyce klinicznej do porządkowania informacji gromadzonych w trakcie procesu oceny, do tworzenia roboczych hipotez dotyczących etiologii zaburzeń i prognoz na przyszłość oraz do wyboru sposobu leczenia.
Naszym zamiarem jest wspieranie rozwoju jednolitej terminologii dotyczącej wszystkich aspektów wszechstronnej oceny, uzgodnionego zbioru kategorii diagnostycznych oraz jasno określonego procesu porządkowania obserwacji i innych informacji uzyskanych podczas oceny w taki sposób, by stanowiły podstawę spójnego i zindywidualizowanego planu interwencji.

Zarówno system klasyfikacji diagnostycznej ZERO TO THREE, jak i to Studium przypadków są zorganizowane wokół trzech głównych zasad.

1. Pierwsza z nich mówi, że psychiczne funkcjonowanie dzieci rozwija się w kontekście ich relacji. Rdzeń dziecięcego poczucia siebie i swojego miejsca w świecie kształtuje się poprzez interakcje dziecka z tymi, którzy ponoszą główną odpowiedzialność za opiekę nad nim.
2. Zgodnie z drugą zasadą, różnice indywidualne w obszarze temperamentu oraz wrodzonych mocnych stron i słabości odgrywają ważną rolę w tym, jak dzieci przeżywają i przetwarzają to, co im się przydarza, a zatem powinny być zawsze brane pod uwagę w procesie oceny funkcjonowania dziecka. Jednocześnie odpowiedź opiekunów na cechy dziecka, a także ich akceptacja, troska oraz umiejętność reagowania na obszary problemowe mogą wpływać na wczesne trudności lub czynniki ryzyka, a nawet zmieniać je w taki sposób, że nie upośledzają biegu całościowego rozwoju dziecka. Transakcje, poprzez które dziecko i opiekunowie komunikują się ze sobą i pomagają sobie nawzajem w rozwoju są w naszym podejściu do oceny i leczenia czymś fundamentalnym.
3. Trzecia zasada mówi o znaczeniu kontekstu kulturowego rodziny w rozumieniu funkcjonowania i przebiegu rozwoju dziecka.

Jedną z głównych konsekwencji takiego podejścia jest to, że oceniamy jednostki i relacje, ale klasyfikujemy raczej zaburzenia niż ludzi . Musimy pamiętać, że ludzie nie są określani przez swoje psychiatryczne diagnozy.

[…]

System klasyfikacji diagnostycznej ZERO TO THREE (DC:0-3) oraz ten podręcznik są wyjątkowym i potrzebnym oknem na rozumienie zdrowia psychicznego oraz zaburzeń rozwoju w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie. Ich zadaniem jest dostarczenie jednolitej terminologii ułatwiającej komunikację między profesjonalistami, wspieranie rozwoju jasno sformułowanych planów oceniania i leczenia oraz pełnienie roli narzędzia zarówno do gromadzenia i wzbogacania wiedzy klinicznej i badawczej, jak i do zapewnienia tak bardzo potrzebnego zabezpieczenia procesu oceniania i leczenia małych dzieci.

System klasyfikacji zyskał już dużo uwagi i entuzjazmu pośród klinicystów pracujących z małymi dziećmi i ich rodzinami, którzy uznali je za użyteczne narzędzia pomagające w porządkowaniu myślenia i w komunikowaniu się między sobą. Dalsze korzystanie z tego systemu w różnych warunkach i z różnymi dziećmi oraz ich rodzinami powinno wzmocnić jego już potwierdzoną użyteczność kliniczną i wzbogacić naszą wiedzę o trafności i rzetelności poszczególnych kategorii diagnostycznych.”

Kilka lat temu, w przedmowie do polskiego wydania „Klasyfikacji diagnostycznej DC: 0-3R” wyrażałam nadzieję, że doczekamy się również polskiego tłumaczenia „Opisów klinicznych”, czyli wydanego w 1995 roku zbioru przykładów klinicznych z wykorzystaniem klasyfikacji, pokazujących przebieg procesu diagnostycznego i interwencji terapeutycznych w rodzinach z małymi dziećmi. Dziś, po pięciu latach, z prawdziwą przyjemnością mogę zarekomendować ich lekturę wszystkim specjalistom zajmujących się zdrowiem psychicznym niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym: psychologom, lekarzom, terapeutom, jak również studentom i wykładowcom szkół wyższych.
Pomimo, że „Opisy” powstały 17 lat temu, jako uzupełnienie i rozszerzenie pierwszego wydania Klasyfikacji Diagnostycznej DC: 0-3, nie straciły na aktualności. Dzięki znakomitej redakcji dr Diany Senator polskie wydanie „Opisów” zawiera odniesienia do aktualnej, poprawionej wersji Klasyfikacji (DC: 0-3R), zresztą jedynej dostępnej w języku polskim. To niezwykle ułatwi korzystanie z obu tych źródeł łącznie i pozwoli lepiej zrozumieć idee zawarte w DC:0-3R.
„Opisy kliniczne” to pozycja wyjątkowa i ze wszech miar godna polecenia. Stanowi unikalny zbiór studiów klinicznych przygotowanych przez wybitnych, amerykańskich i kanadyjskich specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego małych dzieci: psychoterapeutów, psychiatrów i psychologów o ogromnej wiedzy i doświadczeniu klinicznym. Zawiera znakomicie udokumentowane przykłady zastosowania Klasyfikacji DC: 0-3 w procesie diagnozowania (assessment) dziecka i rodziny oraz planowania i przebiegu terapii. Prezentowane studia dzieci i rodzin są niezwykle pouczające. Przedstawione w sposób bardzo uporządkowany i syntetyczny, pisane ze świadomością przyjętych założeń teoretycznych i odwołaniem do aktualnej wiedzy z psychopatologii rozwojowej, pozwalają głębiej zrozumieć problematykę zaburzeń psychicznych i rozwojowych u najmłodszych dzieci w kontekście relacji w rodzinie. Ukazują, czym jest i dokąd zmierza „zdrowie psychiczne niemowląt”, jako dynamicznie rozwijający się na świecie i niezwykle ważny, interdyscyplinarny obszar wiedzy i praktyki klinicznej. Można jedynie wyrazić nadzieję, że publikacja ta przyczyni się do lepszego rozumienia problematyki zaburzeń psychicznych i rozwojowych u najmłodszych dzieci oraz większej dostępności pomocy terapeutycznej ukierunkowanej na całą rodzinę.

dr Grażyna Kmita, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.